محصولات هوش مصنوعی پیشرفت دانش اسلامی را سرعت می بخشد

با توجه به اینکه هوش مصنوعی بر بسیاری از علوم تأثیر گذاشته، ابزاری است که توانسته تحولی در علوم ایجاد کند. از این رو، با توجه به حجم بالای اطلاعات، می تواند به کمک بشر در جهان امروزی آید و حتی جایگزین انسان شود.

این ابزار براساس الگوریتم هایی که برای آن تعریف می شود، به تحلیل داده ها می پردازد، می توانیم در علوم اسلامی اعم از فقه، فلسفه، کلام و…، نیز با تعریف الگوریتم مشخص در تحلیل داده ها، از آن استفاده کرد. اما هنوز ما نتوانسته ایم که از هوش این ابزار در علوم اسلامی بهره مند شویم.

در همین خصوص، خبرنگار ایکنای خراسان رضوی، با سیدرضا علیزاده، مدرس فقه و فلسفه حوزه علمیه خراسان رضوی و محقق و پژوهشگر عرصه هوش مصنوعی، گفت وگویی انجام داده است که در ادامه می خوانیم:

ایکنا- رابطه هوش مصنوعی با علوم انسانی-اسلامی به چه شکل است و چگونه از یکدیگر بهره برداری می کنند؟

هوش مصنوعی با علوم انسانی-اسلامی رابطه ای دوطرفه دارد، یعنی هم هوش مصنوعی می تواند از علوم انسانی-اسلامی استفاده کند و هم متخصصان هوش مصنوعی می توانند در عرصه پیشبرد دانش های خود از ظرفیت های علوم انسانی بهره ببرند. همچنین علوم انسانی-اسلامی نیز می تواند در قالب ها و ابزارهای مباحث فناورانه و بنیادین از هوش مصنوعی بهره برداری کند.

اگر بخواهیم به این موضوع اشاره کنیم که متخصصان علوم انسانی چه استفاده هایی می توانند از هوش مصنوعی داشته باشند، باید به سخن مقام معظم رهبری که در سال 1398 در جمع طلاب علوم دینی فرمودند اشاره کنیم. ایشان فرمودند: «حرکت های علمی را در کشور، باید حوزه های علمیه جهت دهند، زیرا دین است که به علم جهت می دهد». متخصصین فنی حوزه علوم کامپیوتر اذعان دارند که ما در هر عرصه ای که هوش، انسانی و قابل تکرار باشد، می توانیم ماشین را توسعه دهیم. مباحث هوش مصنوعی عمومی که بسیار در این عرصه پیشرفت های عظیمی داشته و بزرگ ترین دستاورد آن مدل های زبانی بزرگ است که امروزه بسیار کارا و توانمند می باشد و روز به روز مدل های زبانی جدیدی با توانایی های چشمگیر به بازار عرضه می شود.

در این جا پرسشی مطرح می شود که موازین فقهی و فلسفی، یعنی فقه اسلامی و مکتب شیعه جعفری و فقاهت جواهری عرفانی ما تا کجا به ما این اجازه را می دهد که پیشروی کنیم، یعنی به متخصصان تا چه مرزهایی را از تولید محصول و راه اندازی و پیشبرد فناوری اجازه خواهد داد، چراکه هر فناوری در کنار خودش فرهنگی را به دنبال دارد و آن فناوری و فرهنگ از فلسفه ای اشراب می شود.

در پاسخ باید گفت اگر ما از ظرفیت های فلسفی پیشبرد فناوری غافل شویم، در حقیقت از فرهنگی که آن فناوری به دنبال خودش دارد و همچنین از تبعات غیرقابل جبران و بحران های اخلاقی که جامعه جهانی با آن مواجه خواهد شد غافل شدیم و این جا است که باید فیلسوفان علم، اخلاق، دین و به ویژه متخصصین علوم انسانی-اسلامی، پای در عرصه میدان بگذارند و افسار گسیخته فناوری را  با مدیریت جریانات و روندهایی که با آینده پژوهی خود و از منابع آسمانی، قرآن کریم، روایات و عقل به آن رسیدند را به دست گیرند. چراکه برای آنان مسلم است که خداوند متعال در انتظار خود از بشر چه توقعاتی دارد که آنان را به عرصه فناوری اشراب کنند و متخصصان هوش مصنوعی به صورت جدی باید بدانند که برای حفظ عدالت، صلح، اخلاق و فرهنگ در جامعه جهانی آینده،  به دانش متخصصین علوم انسانی نیازمند هستند.

پروژه هایی که در حوزه حکمرانی هوش مصنوعی و اخلاق آن از منظر علوم انسانی-اسلامی و فلسفه هوش مصنوعی از منظر دانش های مرتبط با علوم انسانی-اسلامی وجود دارند، پروژه هایی است که بستر و بذر آن در حوزه های علمیه و دانشکده های الهیات دانشگاه ها کاشته شده و درحال جوانه زدن است که به زودی شاهد رشد روزافزون و بلندی آنان خواهیم بود و محصول، میوه و ثمرات آن به جامعه علمی و تخصصی عرصه هوش مصنوعی و علوم کامپیوتر و سایر رشته ها عرضه خواهد شد.

در جهت دوم یعنی نیازی که متخصصان علوم انسانی-اسلامی به متخصصان علوم کامپیوتر برای شکل گیری میزهای گفت وگو و پروژه های میان رشته ای دارند، می توان در دو جهت این مباحث را دنبال کرد. گاهی اوقات یک متخصص علوم انسانی-اسلامی، فقه و یا فلسفه با مسائل نوپدیدی که آشنا می شود، ظرفیت قواعد، مبانی، منابع و پاسخ هایی که در دانش خودش موجود است را برای شناخت دقیق موضوع و مسئله نوپدید و حل مشکلات آن موضوع به کار می گیرد. مباحث موضوع شناسی یکی از نیازهایی است که اگر هوش مصنوعی به عنوان یک موضوع برای دانش فقه، فلسفه، دانش های اخلاق اسلامی و سایر دانش های مرتبط با علوم انسانی-اسلامی مطرح شود، می تواند مسائل بسیار جدیدی را ایجاد کند و با متخصصان علوم انسانی-اسلامی تحت گفت وگویی دوطرفه این موضوع شناسی اتفاق بیافتد و همچنین ظرفیت ها، توانایی ها و قابلیت های آن و همچنین آینده ای که هوش مصنوعی دنبال می کند و پاسخ هایی که از حوزه های مختلف با نگاه های علوم انسانی-اسلامی عجین می شود برای سوالات نوپدید داده شود.

به طور مثال، مسئولیت پذیری ماشین، موضوعی کاملا فقهی و حقوقی است که از گفت وگوی مشترک میان فقیه و متخصص هوش مصنوعی شکل می گیرد، متخصص هوش مصنوعی باید در تبیین موضوع برای فقیه، نهایت تلاش خود را داشته باشد و فقیه نیز با دریافت بحث کامل موضوع شناسی و موضوع جدید می تواند پاسخ هایی را از منابع و ادله قرآنی، روایی، عقل و سایر منابع ارائه دهد. این بحث، بحثی است که در حوزه علمیه قم و آیت الله مفیدی از سال گذشته آغاز کردند و همچنان مباحث ایشان درحال ارائه است که خراسان رضوی نیز در تلاش است در این مسئله به زودی ورود پیدا کند.

اما جهت دومی که یک متخصص هوش مصنوعی می تواند به یک متخصص علوم انسانی-اسلامی کمک کند در جهت توسعه دانش علوم اسلامی است. قابل توجه است که هر صنعت و فناوری که در عرصه دانش اثرگذار است می تواند به تمام دانش ها ازجمله علوم انسانی-اسلامی کمک های ویژه ای کند. همان گونه که مباحث فناوری اطلاعات و نرم افزاری، کمک های شایانی به علوم انسانی-اسلامی داشت و علوم اسلامی منابع را در قالب نرم افزارهایی به بازار عرضه کرد و محققین و اساتید این دانش ها از این محصولات استفاده کردند.

ایکنا_ چه دستاورهای های مهمی تاکنون در این زمینه حاصل شده است؟

هوش مصنوعی دارای محصولات فناورانه ای است که جنس این محصولات می تواند پیشرفت دانش اسلامی را بیش از پیش به پیشرفت ببخشد و دستیارهای هوش مصنوعی و ابزارهای آن در حوزه استدلال ورزی و استنتاج می توانند کمک کنند. مؤسسات و شرکت های دانش بنیان و دستگاه های دولتی در این زمینه ها محصولاتی را به بازار عرضه کردند، به طور مثال دفتر پاسخگویی مسائل شرعی حوزه علمیه قم، «چت بات دین دان» را در پاسخگویی به احکام شرعی به بازار عرضه کرده است. برخی شرکت های دانش بنیان نیز چت بات های متعددی در زمینه پاسخگویی به مسائل اعتقادی، مشاوره و پاسخ به شبهات و سایر عرصه های پاسخگویی به سوالات شرعی به بازار عرضه کردند.

ایکنا_ چه اقداماتی در این زمینه در دست اجراست و برای ارتقا چه روش هایی را در پیش گرفته اید؟

در حوزه هوش مصنوعی توضیح پذیر، گراف های دانشی و آنتولوژی هایی درحال شکل گیری است که مؤسساتی در قم و تهران محصولاتی را تولید کردند که درحال عرضه به بازار است. یکی از آن پروژه هایی که ذیل کلان پروژه نجم، ناصر جامع فقیه توسط دکتر مینایی در ذیل حمایت های آیت الله اعرافی و در قالب بیش از 20 شرکت دانش بنیان درحال انجام است، پروژه شرکت دانش بنیان برهان است که در حوزه علوم حدیث، هوش مصنوعی توزیع پذیر را برای استنتاج های حدیثی، پروژه ای با نام «ثقات» با همکاری مؤسسه معارف راه اندازی شده است که به زودی از آن رونمایی خواهد شد. ضمن اینکه معاون فناوری و اطلاعات قوه قضائیه نوید داده است که در سال آینده دستیارهایی برای وکلا، قضات و بازپرس ها تهیه خواهد شد.

عرصه دیگری نیز در هوش مصنوعی قابل پیگیری است که استفاده محققان، مبلغان، طلاب و دانشجویان از ابزارهای موجود در حوزه های هوش مصنوعی است که به تولید نیز رسیده است، به طور مثال،  سایت های طراحی شده است که خدمات سی و چند گانه را به محققان و مدرسان علوم انسانی-اسلامی به صورت خلاصه سازی، تولید پاورپوینت، ترجمه، تبدیل صوت به متن، ویرایش و اصلاح متن ارائه می دهد.

از سال گذشته درصدد بودیم که تیمی اساسی از نخبگان و اساتید حوزه علمیه خراسان که سابقه مهندسی در رشته های علوم کامپیوتر، نرم افزار و یا مهندسی های مرتبط دارند و نیز بیش از 10 سال در حوزه علوم دینی از اساتید، نخبگان و یا طلبه های حوزه علمیه خراسان هستند، تشکیل دهیم که دوره های مختلفی از آذرماه سال گذشته برای آنان طراحی و برنامه ریزی شده است و درحال اجرا نیز است که ما نیز بتوانیم به صورت جدی و همگام با سایر عرصه های دانشگاهی و حوزوی در کشور، در آینده ای نزدیک برای پاسخ دهی به سوالات بنیادین ، شکل گیری پژوهشکده ها و میزهای پژوهشی و همچنین تولیدات محصولات فناورانه در عرصه علوم انسانی- اسلامی و هوش مصنوعی نقش آفرین باشیم.

انتهای پیام